19 april
Micha Bruinvels, directeur van Nationaal Monument Kamp Amersfoort, zei: “Hoezo bleef de Arbeitseinsatz onderbelicht, terwijl het minimaal 500.000 Nederlandse mannen, 20% van de beroepsbevolking, betrof. Want van bijna elk Nederlands gezin moet er wel een familielid, kennis, buurman of vriend wel onder dwang voor de nazi’s gewerkt hebben. Ook in onze tijd blijven onderwerpen onuitgesproken.”
De sprekers belichtten het onderwerp vanuit verschillende perspectieven: oud-gevangene Hans Gerritsen sprak erover vanuit een persoonlijke betrokkenheid als voormalige dwangarbeider in Kamp Amersfoort. Hij zei: “Voor mijn beleving ging de dwangarbeid in Kamp Amersfoort altijd gepaard met het overheersend gevoel van terreur, onderdrukking en vernedering. Met een voortijdige dood op de loer.”
Klik hier om de toespraak te lezen.
Ook Tim Overdiek’s bijdrage had een persoonlijk insteek: hij is schrijver en de zoon van een in Duitsland tewerkgestelde. Voor zijn boek Zwijgende Vadersonderzocht hij de lotgevallen van zijn vader en andere jonge mannen die in de Duitse oorlogsindustrie moesten werken. Zijn vader praatte, zoals velen anderen, nooit over zijn ervaringen als dwangarbeider. De ontbrekende herkenning van het leed dat deze mannen moesten doorstaan werd duidelijk in de toespraak van Tim Overdiek: “Hij was maar een dwangarbeider. Hij was een man die naar Duitsland is gegaan. Hij was volgzaam, want hij ging omdat hij moest. Hij was geen held. Hij was geen verzetsstrijder. Hij verborg geen Joden. Hij was zelf geen onderduiker, die de Arbeitseinsatz op die manier probeerde te ontlopen. Nee, hij was maar een dwangarbeider.”
Foto’s: Bram Petraeus
Nationale Dodenherdenking
Herdenking Leusderheide, Jannetjesdal
Op 4 mei vond de jaarlijkse herdenking van Nationaal Monument Kamp Amersfoort op de Leusderheide plaats. Bij Kamp Amersfoort werden in de Tweede Wereldoorlog 383 mensen geëxecuteerd. Deze worden, samen met alle dodelijke slachtoffers van Kamp Amersfoort, op 4 mei herdacht bij het gedenkkruis bij het Jannetjesdal.
Micha Bruinvels, directeur van Nationaal Monument Kamp Amersfoort benadrukte in zijn toespraak: “Nationaal Monument Kamp Amersfoort is inclusief door alle groepen en individuele gevangen recht te doen en erkenning te geven. Immers de persoonlijke verhalen van alle 47.0000 gevangen dragen bij aan de instandhouding van de geschiedenis van deze authentieke plek van collectief leed”.
Tijdens de herdenking hield Rudi Harthoorn een toespraak over communistische gevangenen van Kamp Amersfoort en het verzet door personen die door de nazi’s beschouwd werden als communisten. Zijn vader Willem Harthoorn was leider van een communistische verzetsgroep en overleefde zeven kampen, o.a. Kamp Amersfoort (gevangene nummer 1635).
Klik hier om de toespraak te lezen.
Singer-songwriter Harold K. leidde de herdenking in met ‘Geen Gratie’, een spoken word bijdrage over de Drie van Breda. Zijn opa Hendrikus J. Konickx zat tussen 29 juni 1944 en 9 augustus 1944 in Kamp Amersfoort gevangen (gevangene nummer 1463) vanwege ‘Arbeitsverweigerung’ en sabotage. Hij was getuige en slachtoffer van het mensonterende kampregime onder Kotälla, een van de Drie van Breda. Harold K.: “Ik durf de bewering aan dat mijn grootvader niet gestorven is aan een ziekte maar aan een oorlogswond. En hij heeft er, zo besef ik, 30 jaar over gedaan om aan die wond te overlijden.” Daarna zong hij ‘Masters of War’ van Bob Dylan.
Klik hier om ‘Geen Gratie’ te lezen.
Foto’s: Bram Petraeus
Stille Tocht van Nationaal Monument Kamp Amersfoort naar Rusthof
In de avond van 4 mei 2024 werd de Stille Tocht gelopen in aanwezigheid van burgemeester Lucas Bolsius en kinderburgemeester Aiden Seijmonson van gemeente Amersfoort, locoburgemeester Jan Kramer en jeugdburgemeester Eva Matakupan van gemeente Leusden.
De Stille Tocht begon bij Nationaal Monument Kamp Amersfoort waar Arjeh Kalmann (journalist en voormalig hoofdredacteur van het Utrechts Nieuwsblad en de Amersfoortse Courant) een toespraak hield over de herdenkingscultuur in Amersfoort en Leusden. Hij zei: “Kamp Amersfoort maakte geen deel uit van onze collectieve oorlogsgeschiedenis. Dat kamp, dat was iets van de Duitsers geweest. […] Inmiddels lopen ieder jaar meer bezoekers mee in de Stille Tocht, Kamp Amersfoort is eindelijk door Amersfoorters en Leusdenaren in het hart gesloten, als een vreselijk stukje geschiedenis dat bij ons hoort.”
Klik hier om de toespraak te lezen.
De tocht ging langs verschillende monumenten en herinneringsplekken en eindigde bij begraafplaats Rusthof. Daar vond een kranslegging plaats en hield burgemeester Bolsius een toespraak, waarin hij benadrukte dat wij ons ook vandaag bewust moeten zijn welke keuzes wij maken om vrede en vrijheid aan volgende generaties door te geven. “Het begint om ons heen. Toon uw menselijkheid en laat iedereen zichzelf zijn.”
Na de 2 minuten stilte en het Wilhelmus las Special Arts dichteres Nadia Doove het gedicht ‘Voor de Poort’ voor. In het project ‘Het Andere Gedicht’ vraagt Special Arts aandacht voor mensen met een verstandelijke beperking die werden vervolgd en omgebracht tijdens de Tweede Wereldoorlog.
“Voor de poort
Bang, hoofdpijn, misselijk
sta ik hier
met alleen een koffer
en loop naar
nergenshuizen
ik hoor geschreeuw
ik krijg een plek
aangewezen
waar ik waarschijnlijk
kan slapen
rust is er niet
zal nooit komen
niet hier
het is kil
ben ik nog wel mens”
Foto’s: Bram Petraeus
Bevrijdingsdag
In de ochtend van 5 mei kwamen leden van de atletiekvereniging Altis Amersfoort met het bevrijdingsvuur naar Nationaal Monument Kamp Amersfoort. In een nachtelijke estafette brachten de lopers een fakkel van Wageningen naar Amersfoort. De route liep langs verschillende plekken op de Utrechtse Heuvelrug die een rol speelden in de bevrijding van Nederland.
De lopers werden ontvangen bij Nationaal Monument Kamp Amersfoort met een vrijheidsontbijt. Burgermeester Bolsius was aanwezig en benadrukte het belang van het doorgeven van vrijheid en het besef dat deze nooit vanzelfsprekend is. Het vrijheidsontbijt is een initiatief van het Nationaal Comité 4 en 5 mei om op deze dag gezamenlijk met een maaltijd gesprekken over vrijheid te voeren.
Ook vrijwilligers van Nationaal Monument Kamp Amersfoort waren aanwezig bij het ontbijt. Directeur van Nationaal Monument Kamp Amersfoort Micha Bruinvels sprak in zijn welkomtoespraak zijn waardering uit voor de 140 vrijwilligers van NMKA. “Vrijwilligers zijn van onschatbare waarde voor organisaties met een maatschappelijk doel, zoals Altis en Nationaal Monument Kamp Amersfoort.”
Foto’s: Bram Petraeus
Theater na de Dam
Op 4 en 5 mei vonden voorstellingen van Theater na de Dam plaats bij Nationaal Monument Kamp Amersfoort. De vier voorstellingen van het stuk ‘Toen zij wilden vertellen’ waren volledig uitverkocht. De spelers, jongeren uit Amersfoort tussen 14 en 21 jaar, namen de toeschouwers mee door het buitenterrein van Nationaal Monument Kamp Amersfoort en vertelden op indrukwekkende wijze de verhalen van gevangenen van Kamp Amersfoort. Voorafgaand hadden nabestaanden van deze gevangenen de verhalen aan de spelers verteld.
Foto’: Bram Petraeus
Een van de vertellers waarop het stuk ‘Toen zijn wilden vertellen’ gebaseerd is, is Betty Hoogeveen-Bastiaans, die het verhaal vertelde van haar vader, die als lid van een verzetsgroep gearresteerd werd. Betty’s kleindochter Jolien kwam naar de voorstelling om het verhaal van haar overgrootvader Henk Bastiaans te horen. Betty zei: “Ze vond het heel mooi om mijn vaders verhaal gisteren op deze manier te horen en hun foto’s daar te zien hangen!”
